یأس و ناامیدی (یکی دیگر از سربازان نفوذی شیطان)
+ نوشته شده در شنبه هفدهم اسفند 1392 ساعت 0:10 شماره پست: 112
یأس و ناامیدی
یکی دیگر از سربازان نفوذی شیطان
از مهمترین مشکلاتی که بشر امروزی با توجه به همه پیشرفت های صنعتی و علمی با آن دست به گریبان است، یأس و ناامیدی نسبت به زندگی و آینده خود است. تعریفی که از یأس و ناامیدی (HOPELEESNESS) می توان ارایه نمود، عبارت است از این که انسان نسبت به ارزش مندی خود، آینده و جهان احساس تردید داشته باشد. همچنین ناامیدی به حالتی اطلاق می شود که فرد انگیزه خود را برای پیشرفت، حل مساله، روابط اجتماعی، موفقیت، تحول، یادگیری، دستیابی به اهداف زندگی و به طور کلی جنبه های مثبت از دست می دهد.
پس باید با این مشکل و بلا که حضرت علی ـ علیه السلام ـ از آن به عنوان بزرگترین بلا یاد می کند،[1] مقابله و پیشگیری شود.
عوامل بسیاری باعث می شود كه انسان احساس ناامیدی كند و مهمترین آنها عبارتند از:
1. نداشتن هدف درست در زندگی
نداشتن هدف و معنی درست در زندگی و یا ضعف ایمان به هدف، مطمئناً رابطه مستقیمی با ناکامی و یأس دارد، انسان بی هدف سرگردان و مضطرب است و هر لحظه به سویی می رود و فعالیت هایش نتیجه بخش نیست، گرفتاری های زندگی به او فشار می آورد و هیچ توجیهی برای سختی ها و رنج ها ندارد.
2. مقایسه خود با دیگران
وقتی انسان خودش را با دیگران و به خصوص افراد موفق كه همه از آنها تعریف می كنند مقایسه كند، و ببیند كه نسبت به آنها كار چندانی بلد نیست، احساس شكست و ناامیدی به وی دست می دهد.
3. انتظارات و توقعات بیش از اندازه
برخی والدین توقعات زیادی از فرزندان خود دارند. می خواهند فرزندشان در رشته تحصیلی اش نمره عالی كسب كند و شاگرد ممتاز شود. گاهی اوقات خود افراد چنین توقعاتی از خویش دارند و دوست دارند كه در هر زمینه ای بهترین باشند. مثلاً انتظار دارند كه در امتحان پایان ترم یا كنكور دانشگاه با نمره بالا قبول شوند، وقتی پذیرفته نشدند، و نمره كمی آوردند، احساس ناامیدی به آنها دست می دهد و چنین فكر می كنند كه هیچ گاه در زندگی موفق نمی شوند.[2]
4. فراموش كردن خدا
برخی افراد فقط به خود متكی هستند و فكر می كنند كه با اعتماد به نفس می توانند بر تمامی مسائل و مشكلات زندگی پیروز شوند. اما وقتی با مشكل رو به رو می شوند و نمی توانند به تنهایی آن را انجام دهند، احساس شكست و ناتوانی می كنند. گاهی هم توجه نداشتن به قدرت بخشندگی و گذشت خداوند سبب یأس می شود.
5. برداشت نادرست و تعمیم بیش از اندازه
برخی دیگر وقتی در یك زمینه شكست می خورند یا یك بار شكست می خورند، از آن نتیجه می گیرند كه در هیچ زمینه ای و در هیچ زمانی موفق نخواهند شد. این تفسیر و برداشت نادرست باعث افسردگی و احساس ارزشمندی و عزت نفس پایین در وی می شود و عملاً هم به شكست منجر می گردد.
6. عواملی دیگری چون:
الف) سستی، تنبلی و اهمال کاری در کارها.
ب) ضعف اراده و اعتماد به نفس و عزت نفس.
ج) عدم سخت کوشی و تلاش و فقدان استمرار و جدیت در کارها.
د) عدم استفاده از استعدادها و شایستگی ها.
هـ) قاطع نبودن در تصمیمات و عدم ثبات کاری.
و) منفی نگری، خودبینی و تنگ نظری.
ز) عدم انعطاف پذیری در برابر حوادث و نپذیرفتن واقعیات زندگی و... .
ح) تک روی و عدم کمک از افراد متخصص و با تجربه.
ژ) شکست در برابر دشمن
ر) از دست دادن نعمت ها
ص ) حب دنیا
ض ) عدم شناخت مصلحت واقعي
ط) كوته بيني و عجله ما انسانها هست
ظ ) معرفت و شناخت واقعي نسبت به مقام خداوندي و نسبت به ساحت مقدس اهل بيت (س) نداريم
راه های پیشگیری و درمان یأس و ناامیدی
با تمرین و به كارگیری روش های زیر می توانید بذر امید و اعتماد به نفس را در خویش تقویت نمایید:
1. توانایی ها و استعدادهای خویش را در نظر آورید؛ اگر در برخی موارد ناتوان هستید و احساس می كنید كه نسبت به دیگران ناموفق ترید، یقیناً در موارد دیگر نسبت به دوستان و هم كلاسی هایتان موفق تر هستید شاید از نظر ورزش نسبت به دیگران عقب هستید، اما از لحاظ درس نسبت به آنها موفق تر هستید. بنابراین، فقط ابعاد منفی و ناتوانیهای خود را در نظر نگیرید. بلكه زمینه های موفقیّت و توانایی های خویش را نیز لحاظ كنید. صحنه هایی را كه در گذشته موفق شده اید همیشه به خاطر داشته باشید، لیستی از نقاط قوّت خود حتی كوچك ترین آنها تهیه كنید و پیوسته مرور کنید.
2. اگر اشتباهی انجام دادید و یا در موردی شكست خوردید، به جای سرزنش خود، عمل خود را سرزنش كنید. مثلاً نگویید: «من آدم بدی هستم»، یقین داشته باشید كه اشتباه لازمه انسانیت است و هر انسانی ممكن است اشتباه كند. بلكه در مورد رفتار خود قضاوت كنید و بگویید: فلان رفتارم مناسب نبود و باید اصلاح شود.
3. برای خود هدفی مناسب از زندگی داشته باشید و با انتخاب اهداف بلندمدت و کوتاه مدت و برنامه ریزی مناسب از پوچی رهایی یابید.
4. در ابتدا هدف های كوچكتر را در نظر بگیرید تا بتوانید آسانتر به آنها برسید. افرادی كه اهداف بزرگ و ایده آل در نظر می گیرند و عملاً نمی توانند در وقت محدودی به آن دست یابند، دچار ناامیدی می شوند. اما وقتی انسان اهداف جزیی تر و دست یافتی تر در نظر بگیرد و در آن زمینه موفق شود، احساس خوشحالی می كند و در آینده در دیگر موارد هم موفق می شود.[3]
5. مثبت اندیش باشید و واژه ها و جملات منفی نظیر «من همیشه شكست می خورم»، «آدم ضعیفی هستم»، «هیچ كاری از من بر نمی آید» را هرگز بر زبان نیاورید.
6. بیش از اندازه توان خود، انتظار نداشته باشید: همه افراد مثل هم نیستند، شرایط زندگی و امكاناتی كه در اختیار دارند هم یكسان نیست. افرادی كه موفق هستند و در هر زمینه می توانند خود را نشان دهند، شاید امكانات بیشتری در اختیار دارند كه اگر شما هم آن امكانات را می داشتید، موفق می شدید.
7. از ارتباط طولانی و همنشینی با افراد مأیوس، افسرده و مضطرب اجتناب نمایید.[4]
8. با افراد موفق دوست شوید و به جای مقایسه كردن خود با آنها، سعی كنید از تجارب آنها استفاده نمایید.
9. به خداوند توكل نمایید، ارتباط با منبع لایزال الهی مایه قدرتمندی و احساس توانمندی در شما می شود. توكل به خدا از ترس، اضطراب و ناامیدی شما می كاهد. وقتی انسان به خدا توكل می كند، همان خدایی كه همه جا حاضر و بر همه چیز قادر و توانا است، امیدوار می شود و هیچ گاه خود را ناتوان نمی بیند. اگر كسی خود را در برابر دشمن تنها ببیند، هر قدر نیرومند و قوی باشد، به زودی روحیه و اعتماد به نفس خود را از دست می دهد ولی اگر احساس كند لشكر نیرومندی پشت سر او است، احساس توانمندی و قدرت می كند، هر چند خودش ضعیف و ناتوان باشد. در روایتی از علی ـ علیه السّلام ـ آمده است: «چگونه بترسم در حالی كه تو (خداوند) امید من هستی و چگونه مقهور شوم در حالی كه تو تكیه گاه من باشی».[5]
انسان وقتی به خدا توكل نمود و امیدوار شد، از حالت شك و تحیّر بیرون می آید و به نصرت و یاری خداوند امیدوار می شود. خداوند در قرآن كریم می فرماید: «فاذا عَزَمْتَ فتوكَّل علی الله»[6] امام باقر ـ علیه السّلام ـ نقش توكل را در موفقیت و خودباوری و افزایش عزت نفس اینگونه بیان می كند: «كسی كه به خدا توكل كند، مغلوب نمی شود و كسی كه به دامن لطف اش چنگ زند و به او امیدوار شود شكست نمی خورد».[7]
پس علاوه بر راهكارهای علمی كه در تقویت اعتماد به نفس و خودباوری انسان نقش دارد، توكل به خدا بسیار مهم و ارزشمندتر است و می تواند عزت نفس و احساس كارآمدی فردی را در انسان تقویت كند. لذا در دعاهایمان می خوانیم: «اللهم اعزّنیِ باالتّوكل»[8] بارالها! مرا در سایه توكل نیرومند و عزیز و سرافراز گردان.
10. اراده، اعتماد به نفس و عزت به نفس خود را تقویت کنید و در تصمیمات خود قاطع باشید.
11. بدانید که همیشه سختی ها و ناگواری ها با زندگی دنیوی عجین است و باید با سخت کوشی و تلاش خود آنها را پشت سر گذاشته و رو به خوشبختی و کمال گام بردارید.
12. از تفریحات سالم، گردش در طبیعت و ورزش کردن غافل نشوید.
13. حرف آخر این که زندگی را سخت نگیرید، زندگی لذت بخش تر از آن است که فکر می کنید، فقط شرط آن این است که اهل عمل باشید و ایمان تان به خدا را تقویت کنید و محبّ ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ باشید.
14. در یأس های شدید و پژمردگی هایی که سازمان روانی تان به هم خورده است حتماً از روان شناس بالینی کمک بگیرید.
منابع کمکی:
1ـ باقی زاده، رضا، رمز موفقیت بزرگان، قم، گاه سحر، 1379ش.
2ـ اسلامی نسب، علی، روان شناسی اعتماد به نفس، تهران، انتشارات مهرداد، 1373ش.
3ـ ابراهیمی، مجتبی، عوامل مؤثر در یأس و ناامیدی، مرکز مشاوره بلاغ.
4ـ ابراهیمی، مجتبی، آثار روانی یأس و ناامیدی و راهکارهای پیشگیری و درمان آن، مرکز مشاوره بلاغ.
[1] . غررالحکم و دررالکلم، ص2860.
[2] . آلبرت آلیس، احساس بهتر ـ بهتر شدن ـ بهتر ماندن، ترجمه مهرداد فیروز بخت، مؤسسه فرهنگی رسا، 1382ش، ص89-49.
[3]. شان كاوی، هفت قدم در راه موفقیت نوجوانان، ترجمه ساناز قاسمی، انجمن اولیاء و مربیان، 1380ش، ص237-91.
[4]. عارف، سید محمد صادق، روش دوست یابی، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1380ش، ص68-63.
[5]. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج91، ص229.
[6]. آل عمران / 159.
[7]. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحكمه، ج10. ص681.
[8]. بحارالانوار، همان، ج 90، ص17.
مولوي در داستاني آموزنده ميگويد:
«مردي بود كه هميشه با خداي خود راز و نياز ميكرد و داد الله، الله سر ميداد؛ شيطان، روزي بر او ظاهر شد و وسوسهاش كرد، و كاري كرد كه اين عابد براي هميشه خاموش شد؛ شيطان گفت: اي مرد!اين همه كه تو الله الله ميگويي، آخر يك مرتبه شد كه تو لبيك بشنوي؟ تو اگر در هر خانهاي رفته بودي و اين اندازه ناله ميكردي لااقل يك بار جوابت را داده بودند، و يك دفعه گفته بودند: لبيك!اين مرد ديد حرف منطقي است - البته در ظاهر - و سبب شد كه دهانش بسته شود و ديگر الله الله نگويد؛ در عالم رؤيا، هاتفي به او گفت: تو چرا مناجات را ترك كردي؟ گفت: اين همه مناجات كه ميكنم، اين همه درد و سوزي كه دارم، يك مرتبه هم در جواب من لبيك گفته نشد؛ هاتف به او گفت: ولي من مأمورم از طرف خدا جوابت را بدهم:
گفت، آن الله تو لبيك ماست و آن نياز و درد و سوزت پيك ماست
حيله و چاره جوييهاي تو جذب ما بود و گشاد اين پاي تو
ترس و عشق تو كمند لطف ماست زير هر يا رب تو لبيكهاست
حضرت امام خميني رحمت الله در كتاب شريف عرفاني و اخلاقي چهل حديث، سخن زيبايي دارد آن جا كه ميفرمايد:
«مبادا شيطان و نفس اماره وضع را براي تو بزرگ نمايش داده و تو را از بازگشت (به راه مستقيم و خوبيها) منصرف كنند. بدان كه در تمام امور هر قدر كه ممكن باشد ولو به مقدار كمي نيز اقدام نمايي بهتر است... از لطف خدا مأيوس مشو و از رحمت حق نااميد مباش!»
و در جمله ديگر ميفرمايد: «هيچ وقت يأس را به ذهنتان وارد نكنيد.» «يأس از جنود ابليس است يعني شيطان انسانها را به يأس وا ميدارد.»
ابونصر بزنطي كه از اصحاب امام هشتم علي بن موسي الرضا عليه السلام است ميگويد: خدمت امام عليه السلام عرض كردم: فدايت شوم! چند سالي است كه از خدا حاجتي ميطلبم و در دلم از تاخير اجابت، احساس يأس دارم؛ حضرت فرمودند: «مواظب باش! شيطان از اين رهگذر، تو را وسوسه نكند، تا آن كه مأيوست كند.»
یأس و نومیدی از رحمت و مغفرت الهی از بزرگترین گناهان است؛ زیرا آنچه سبب یأس از
رحمت و مغفرت پرودگار عالم می شود، ضعف اعتقاد به قدرت و کرم و رحمت بی پایان اوست و
قرآن مجید آن را از صفات کفار قرارداده است و می فرماید
وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُونَ، و از رحمت خدا مأیوس
نشوید؛ که تنها گروه کافران، از رحمت خدا مأیوس می‌شوند
سوره یوسف آیه 87
هر شخصی که مرتکب گناهی می شود تا وقتی مأیوس نباشد در صدد توبه بر آمده و با استغفار
آمرزیده می شود ولی شخص مأیوس آمرزیده شدنی نیست زیرا امیدی به آمرزش و مغفرت الهی
ندارد تا توبه نماید.
خداوند تبارک و تعالی خودش را در قرآن به قبول کننده توبه توصیف می فرماید:(وَ هُوَ الَّذی
یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ وَ یَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ، او کسی است که توبه را از
بندگانش می پذیرد و بدی ها را می بخشد، و آنچه را انجام می دهید می داند سوره شورا
آیه 25
و اسماء شریفه تواب، غفار، غفور، غافرالذنب، قابل التوب را از اسماء خود قرار داده است و به طور عموم گناهکاران را به سوی خود دعوت فرموده و آنها را امر به توبه کرده و برای علاج یأس در این مورد تامل در مفاد این آیه شریفه کافی است که فرمود: (قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ، بگو: ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است) سوره زمر آیه 53
برای درمان یاس و ناامیدی از درگاه خداوند چکارهایی باید کنیم؟
انسان همواره باید از گذشته های سو نگران و نسبت به آینده خود نیز بیمناك باشد در عین حال این خوف و اندوه هرگز نباید به گونه ای باشد كه انسان را مایوس و ناامید سازد. که این خود گناهی كبیره و دام شیطان می باشد. خداوند منان رحمتی بی پایان دارد و از همه بندگان گنهكار خود دعوت نموده است كه به او التجا نموده و به سوی رحمت بیكرانش دست نیاز بگشایند و وعده داده است كه اگر توبه نموده و دست از زشتی ها بشویند همه گناهان را خواهد بخشید و آنان را مشمول لطف و كرم بی منتهای خود خواهد كرد ..
از امام باقر علیه السلام روایت است : ( لیس من عبد مومن الا و فی قلبه نوران نور خیفه و نور رجالو وزن هذا لم یزد علی هذا ولو وزن هذا لم یزد علی هذا؛
هیچ بنده مومنی نیست جز آنكه در ضمیرش دو نور تابان است: ( نور خوف ) نسبت به كرده های پیشین و فرجام پسین و ( نور امید ) به فضل و رحمت پروردگار كه اگر هر یك با دیگری سنجیده شود هیچ یك فزونی نخواهد یافت ) « وسایل ، ج 2، ص 488»
بنابراین باید با حفظ حالت التجا و تضرع دایمی در برابر خداوند امید و رجا به عنایات واسعه خدای رحمان و بنده نواز را نیز در دل بالا برد و رجا را همسان در دل جای دهیم. نكته دیگر این كه اساساً یأس از رحمت خدا ناشی از نقصان معرفت و یقین است. با تقویت این دو انسان هرگز گرفتار یأس و نومیدی نخواهد شد.
