بیت المال را جدی بگیرید!
انسان باید در بیت المال خشك باشد. اگر می‌خواهیم بذل و بخشش بکنیم، باید از پول خود انجام دهیم. نوشتن یک شماره تلفن کوچک بر روی یک تکه کاغذ بزرگ، سخاوت و بخشش نیست! این عین اسراف و بی تدبیری و خیانت در بیت المال است .
معنای بیت المال
کلمه بیت المال مرکب از دو واژه «بیت» و «مال» ، به معنای خانه دارایی و خزینه مال است . و در اصطلاح به دو معنا می آید: گاهی به معنای اموال عمومی و حکومتی و هر آنچه که مردم به نحوی در آن حق دارند، استعمال می شود و گاهی به معنای مکانی که اموال عمومی در آن نگهداری می شود . معنای اول قائم به اموال است و معنای دوم قائم به مکان است .
با نگاهی در منابع روایی و تاریخی به دست می آید که لفظ بیت المال و استعمال آن در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم وجود نداشته است. بلکه این اصطلاح در چند دهه بعد از وفات آن حضرت، خصوصا در زمان حکومت علی علیه السلام رواج یافته است.(المنجد و لغت نامه دهخدا، واژه بیت المال، ج 3، ص 553، )
مؤمنان چه کسانی هستند؟
قرآن یکی از صفاتی که برای مؤمنین به شمار می آورد ، امانت داری در برابر بیت المال و امانات می باشد ؛ « وَ الَّذینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ ؛ امانات و پیمان‌ها را مراعات می‌كنن .»(مومنون/8)
ماهیت بیت المال
فردی نزد امیرالمؤمنین آمد و از حضرت خواست كه پولی از بیت المال به او بدهد . حضرت به او فرمود : «إِنَّ هَذَا الْمَالَ لَیْسَ لِی وَ لَا لَكَ وَ إِنَّمَا هُوَ فَیْءٌ لِلْمُسْلِمِینَ وَ جَلْبُ أَسْیَافِهِمْ فَإِنْ شَرِكْتَهُمْ فِی حَرْبِهِمْ كَانَ لَكَ مِثْلُ حَظِّهِمْ وَ إِلَّا فَجَنَاةُ أَیْدِیهِمْ لَا تَكُونُ لِغَیْرِ أَفْوَاهِهِمْ ؛ »(نهجالبلاغه، خطبه 232) بیت المال نه برای من و نه برای تو است، بلکه برای همه‌ی مسلمین می باشد و ...»
بیت المال امانت است
بیت المال امانتی است بسیار حساس و خطرناک، اما متأسّفانه ما کمتر به این مهمّ توجه می کنیم .
وقتی پشت ماشین شرکت و ... که از بیت المال است می نشینیم، نسبت به زمانی كه پشت ماشین خودمان می نشینیم، كمتر مراعات می کنیم .
همه‌ی اموال دولتی از اتوبوس شركت واحد گرفته تا آب، برق، خودكار، میز، نیمكت و كتاب جزء بیت المال محسوب میشوند و نباید در استفاده از آنها كوتاهی كرد .اگر ما خوب درس نخوانیم ، به بیت المال خیانت كرده‌ایم. به عبارتی خیانت به بیت المال به پاره كردن یك كاغذ دولتی و استفاده از خودکار و ... منحصر نمی شود.
محصلی كه خوب درس نخواند، کارمندی که خوب کار نکند، معلمی که در کار خود کم بگذارد و کوتاهی کند و ... به بیت المال خیانت كرده‌اند.
حضرت علی(ع) می فرماید: « یَخْضَمُونَ مَالَ اللَّهِ خِضْمَةَ الْإِبِلِ نِبْتَةَ الرَّبِیع ؛ بعضی از افراد مثل شتری كه به علف تازه‌ی بهاری رسیده است ، مال خدا و بیت المال را می‌خورند.» (نهجالبلاغه ، خطبه 3)
كس كه بخواهد با پول ، مردم را از خود راضی كند ممكن است كه تعدادی را در دنیا از خودش راضی كند ، امّا در آخرت باید جواب دهد و نزد خدا پایین می‌آید.»
عده ای به حضرت امیر گفتند : به بعضی افراد پول بدهید تا ساكت شوند و دور شما را بگیرند ، هوای شما را داشته باشند و حكومت شما قوی شود ؛ حضرت فرمود : « أَ تَأْمُرُونِّی أَنْ أَطْلُبَ النَّصْرَ بِالْجَوْرِ لَوْ كَانَ الْمَالُ لِی لَسَوَّیْتُ بَیْنَهُمْ فَكَیْفَ وَ إِنَّمَا الْمَالُ مَالُ اللَّهِ أَلَا وَ إِنَّ إِعْطَاءَ الْمَالِ فِی غَیْرِ حَقِّهِ تَبْذِیرٌ وَ إِسْرَافٌ وَ هُوَ یَرْفَعُ صَاحِبَهُ فِی الدُّنْیَا وَ یَضَعُهُ فِی الْآخِرَةِ وَ یُكْرِمُهُ فِی النَّاسِ وَ یُهِینُهُ عِنْدَ اللَّهِ ؛ شما می‌گویید باج بدهم و با پای شرك به سراغ توحید بروم وپایه‌های حكومت اسلامی را با رشوه قوی كنم .
حتی اگر اموال برای خودم هم بود، آن را به طور مساوی تقسیم می‌كردم، و حال آن كه اموال برای خداوند است ، من هرگز پایه‌ی توحید را با رشوه محكم نمی‌كنم .
همانا بدانید که دادن پولی در جایی که حق نیست ، هم تبذیر و هم اسراف است و اسراف ازگناهان كبیره است ؛ - «إِنَّ الْمُبَذِّرینَ كانُوا إِخْوانَ الشَّیاطینِ »(اسراء/27) -
كس كه بخواهد با پول ، مردم را از خود راضی كند ممكن است كه تعدادی را در دنیا از خودش راضی كند ، امّا در آخرت باید جواب دهد و نزد خدا پایین می‌آید .» (نهجالبلاغه، خطبه 126)
برای کسی که در بیت المال تصرف کرده، شهادت معنایی ندارد !
در یكی از جنگ‌ها، به یکی از اصحاب پیامبر تیری اصابت کرد که منجر به نابودی او شد. مردم جنازه را خدمت پیامبر آوردند و گفتند كه شهید شده است. پیامبر فرمود: نگویید شهید شده است. چرا كه عبایی كه روی دوش او است، از بیت المال است و به خاطر همین من بر این شخص نماز نمی خوانم .
در برابر مال بیت المال خسیس و خشک باشید!
پیامبر در مورد حضرت علی(ع) می فرماید: «إِنَّهُ لَخَشِنٌ فِی ذَاتِ اللَّهِ ؛هر جا که پای خدا و مسائل مربوط به خداوند باشد، علی خشن است.» (المناقب، ج2، ص110)
انسان باید در بیت المال خشك باشد. اگر می‌خواهیم بذل و بخشش بکنیم، باید از پول خود انجام دهیم. نوشتن یک شماره تلفن کوچک بر روی یک تکه کاغذ بزرگ، سخاوت و بخشش نیست! این عین اسراف و بی تدبیری و خیانت در بیت المال است .
روزی حضرت علی(ع) دیدند که دختر خردسالشان گردن بندی به گردنش بسته است كه از اموال بیت المال می‌باشد. حضرت پرسیدند كه گردن بند را از كجا آورده است و جواب شنیدند كه از ابن رافع، خزینه دار بیت المال دریافت كرده است.
حضرت سراغ ابن رافع رفت و دلیل كارش را جویا شد. ابن رافع جواب داد:
1- دختر علی بود
2- شب عید قربان بود
3 - تنها سه شب گردن بند پیش او می‌ماند
4 - عاریه‌ای و امانت بود و خودم ضامن می‌شوم .
اما حضرت علی(ع) هیچ یك از دلایل ابن رافع را نپذیرفت.
حضرت در جایی دیگر می فرمایند: «وَ اللَّهِ لَوْ وَجَدْتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِهِ النِّسَاءُ وَ مُلِكَ بِهِ الْإِمَاءُ لَرَدَدْتُهُ ؛ به خدا قسم اگر با بیت المال ازدواج كرده باشید و آن پول‌ها را مهریه‌ی زنانتان كرده باشید ، من آن پول‌ها را برمی گردانم و اگر خرید و فروش هم شده باشد ، معامله‌ها را به هم می‌زنم . »(نهجالبلاغه، خطبه 15)
ضایع شدن حق عموم مردم نوعی دزدی است !
عده ای از حضرت علی(ع) درخواست مقداری از پول بیت المال را کردند. حضرت فرمود: آیا حاضر هستید كه شب به دزدی بروید و علاوه بر سهم خود، سهم مرا نیز به دست آورید؟ آنها تعجب كردند و اعتراض كردند. حضرت فرمود: استفاده از بیت المال دزدی از همه‌ی مردم است .
حضرت امیر فرمودند : « دَخَلْتُ بِلَادَكُمْ بِأَشْمَالِی هَذِهِ وَ رِحْلَتِی وَ رَاحِلَتِی‌ها هِیَ فَإِنْ أَنَا خَرَجْتُ مِنْ بِلَادِكُمْ بِغَیْرِ مَا دَخَلْتُ فَإِنَّنِی مِنَ الْخَائِنِینَ ؛ با این لباسی كه بر دوش دارم و این مركبی كه بر آن سوار هستم ، داخل شهر شما شدم وفرماندی شما شدم. پس اگر من از شهرتان خارج شدم و به غیر از چیزهایی كه با آن وارد شدم ، چیز دیگری داشتم، همانا من از خیانت كاران هستم»
از امانت مراقبت کنید!
امیرالمؤمنین(ع) به «اشعث بن قیس» كه استاندار آذربایجان بود ، فرمودند: «وَ إِنَّ عَمَلَكَ لَیْسَ لَكَ بِطُعْمَةٍ وَ لَكِنَّهُ فِی عُنُقِكَ أَمَانَةٌ وَ أَنْتَ مُسْتَرْعًى لِمَنْ فَوْقَكَ لَیْسَ لَكَ أَنْ تَفْتَاتَ فِی رَعِیَّةٍ وَ لَا تُخَاطِرَ إِلَّا بِوَثِیقَةٍ وَ فِی یَدَیْكَ مَالٌ مِنْ مَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنْتَ مِنْ خُزَّانِهِ حَتَّى تُسَلِّمَهُ إِلَیَّ وَ لَعَلِّی أَلَّا أَكُونَ شَرَّ وُلَاتِكَ لَكَ ؛ این پست و حكومت تو طعمه نیست ، بلكه امانتی بر گردنت می‌باشد و باید آرام آن را برانی .
تو نگهبانی بیش نیستی و حق نداری به رأی خود عمل كنی.» (نهجالبلاغه، نامه 5)
دین را باقی بگذارید!
امام صادق(ع) فرمودند: « إِنَّ مِنْ بَقَاءِ الْمُسْلِمِینَ وَ بَقَاءِ الْإِسْلَامِ أَنْ تَصِیرَ الْأَمْوَالُ عِنْدَ مَنْ یَعْرِفُ فِیهَا الْحَقَّ وَ یَصْنَعُ فِیهَا الْمَعْرُوفَ فَإِنَّ مِنْ فَنَاءِ الْإِسْلَامِ وَ فَنَاءِ الْمُسْلِمِینَ أَنْ تَصِیرَ الْأَمْوَالُ فِی أَیْدِی مَنْ لَا یَعْرِفُ فِیهَا الْحَقَّ وَ لَا یَصْنَعُ فِیهَا الْمَعْرُوفَ ؛ اگر می‌خواهید دین باقی بماند، بیت المال را به دست عادل بسپارید كه حق بوده و طرف دار حق می‌باشد . »(كافى، ج4 ، ص25)
خیانت نکنیم!
حضرت امیر فرمودند: «دَخَلْتُ بِلَادَكُمْ بِأَشْمَالِی هَذِهِ وَ رِحْلَتِی وَ رَاحِلَتِی‌ها هِیَ فَإِنْ أَنَا خَرَجْتُ مِنْ بِلَادِكُمْ بِغَیْرِ مَا دَخَلْتُ فَإِنَّنِی مِنَ الْخَائِنِینَ ؛ با این لباسی كه بر دوش دارم و این مركبی كه بر آن سوار هستم ، داخل شهر شما شدم و فرمانده شما شدم. پس اگر من از شهرتان خارج شدم و به غیر از چیزهایی كه با آن وارد شدم ، چیز دیگری داشتم، همانا من از خیانت كاران هستم . »(المناقب، ج2، ص98)
اگر وضع زندگی ما در هنگام ریاست با روزی كه وارد شدیم فرق كند، مثلا با پراید آمدم، با بالاترین مدل ماشین بروم؛ با فرش ماشینی و معمولی آمدم، با بهترین نوع فرش در جهان، تمام ابریشم بروم، اینها همه من را معرفی می کنند که من خائن هستم و در حق مردم خیانت کرده ام .
به همین دلیل است كه در قانون اساسی آمده است كه وكلا و وزرا در ابتدای كار باید صورت اموال خود را به دولت بدهند و در هنگام اتمام مسئولیت یا استعفا نیز صورت اموال خود را بدهند تا بررسی شود كه خیانتی صورت نگرفته باشد .
تبصره ها را ندید نگیرید!
اموالی كه دولتی است و به صورت امانت در دست مسئول باشد ، اشكالی ندارد .
در اموال شخصی نیز اگر كمی ترقی به وجود بیاید ، اشكالی ندارد و هر ترقی و پیشرفتی را به دید خیانت نباید دید .
چرا كه اگر آدمی کارگری و دست فروشی هم بکند ، مقداری سود به دست می آورد . مهم این است که تغییرات طبیعی و در حد تعادل باشند .
رمز بقاء اسلام چیست؟
به فرموده امیرالمؤمنین(ع): رمز بقاء اسلام به این است که بیت المال در دست عادل باشد و رمز نابودی آن به این است که بیت المال در دست فاسق قرار گیرد. (وسایل الشیعه ، ج11)
فراوری اجلال - گروه دین و اندیشه تبیان
