طبقات بهشت ودرجات آن طبقات بهشت ودرجات آن ابواب و...
طبقات بهشت ودرجات آن
طبقات بهشت ودرجات آن ابواب و اقسام جنت
طبق آیاتی كه بعدا ذكر می شود برای جنت 8 باب یا نوع ذكر شده كه عبارتنداز:
اول:جنت فردوس
دوم:جنت عالیه
سوم جنت نعیم
چهارم:جنت عدن
پنجم:جنت دارالسلام
ششم:جنت دارالخلد
هفتم:جنت الماوی
هشتم: جنت دارالمقام
البته در ذكر اقسام جنت مختصر اختلافی بین بزرگان و مفسران است كه مدخلیتی برای بحث ما ندارد.
جنت فردوس:
فردوس به معنای بالای بهشت، خلود و همیشگی و بستان آمده است. اما اینكه چه جور كلمه ای است مورد اختلاف لغت شناسان است:
بعضی این كلمه را رومی و به معنای بستان ترجمه كرده اند.
بعضی این كلمه را سریانی و به معنای تاكستان و باغ انگور ترجمه كرده اند. و اصلش را فرداس می دانند.
بعضی این كلمه را حبشی و بعضی نیز عربی میدانند اما فصل مشترك همه این است كه در این باغ انگور فراوان موجود است.
از رسول خدا(ص)نقل است كه فردوس را بالاترین درجه بهشت می دانند كه چشمه های چهارگانه(كوثر، رنجبیل، سلسبیل و كافور) از اینجا می جوشد و مكان استقرار چهار تن از متقین یعنی ابوذر، سلمان، مقدادو عمار است ( و البته رهروان این بزرگان )
این كلمه دوبار در قرآن ذكر شده است:
اول: سوره كهف آیه 107 : إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا در این آیه جایگاه و منزل مومنین و نیكوكاران، در فردوس معین شده است.
دوم: سوره مومنون آیه 11: الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ در اینجا بعداز اینكه صفات مومنین واقعی بیان می شود مژده و وعده می دهد كه اینان وارثان و دارندگان فردوس هستند.
جنت عالیه:
این كلمه به معنای بلند مرتبه، بهترین مكان و بهشتى است كه داراى مقامى عالى است ، و انسان در آن بهشت لذاتى دارد، كه نه چشمى دیده و نه گوشى شنیده باشد، و نه بر قلب كسى خطور كرده باشد.
این كلمه دوبار در قرآن ذكر شده است:
اول:سوره الحاقه آیه 23: فَهُوَ فى عِیشةٍ رَّاضِیَةٍ(21) فى جَنَّةٍ عَالِیَةٍ(22) قُطوفُهَا دَانِیَةٌ(23) كلُوا وَ اشرَبُوا هَنِیئَا بِمَا أَسلَفْتُمْ فى الاَیَّامِ الخَْالِیَةِ(24): در این آیات صفات اصحاب یمین ذكر شده و آنان كسانی هستند كه نامه اعمالشان را در دست راست دارند و پاداششان بهشت عالیه است و آنجا مكانی است كه زندگی به بهترین وجه رضایتمندی وجوددارد و از اوصافش می توان این موارد را ذكر كرد كه میوه های این بهشت ،همیشه در دسترس است و به سهولت می توان از آن استفاده كرد و خوردن و نوشیدن در آنجا هنیئ و مبارك و گوارا است و هیچگاه حالت تهوع و خستگی از آن بوجود نمی آید.
دوم: سوره غاشیه آیه 10: فِی جَنَّةٍ عَالِیَةٍ : در اینجا حالت و صفات مومنین در روز حشر را بیان می كند كه صورتشان شاداب و خندان است به خاطر سعی و تلاشی كه در جهت رضایت خدا بكار برده اند، پاداششان بهشت عالیه است كه برای آن 6 صفت ذكر كرده اند كه عبارتند از: سخن بیهوده در آنجا نمی شنوند، چشمه ها روان ، تختها و اورنگهای بس بزرگ بری نشستن، جامهای چیده شده و پراز نوشیدنی گوارا،بالشتهای چیده شده برای تكیه دادن و لذت بردن و فرشهای زر باف كه در صحن آنجا گسترده شده است ( ترجمه آیات 11 تا 16 همین سوره).
جنت نعیم:
این كلمه به معنای نعمت و سرخوشی است و هر چیزی كه بتواند خیال آدمی را از هر گونه نگرانی بدور كند.
كلمه مورد نظر ما در قرآن 12 بار تكرار شده و وعدگاه مومنین و نیكوكاران و ابرار می باشد كه آیات و مصادیق آن عبارتند از:
اول: سوره مائده آیه 65: وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ آمَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلأدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ: در این آیه جنات نعیم وعدگاهی است برای یهودیان و مسیحیان كه اگر به دین خالط كه همان دین اسلام است ایمان بیاورند و خداترس شوند، در نتیجه خداوند نیز گناهان سابقشان را آمرزیده و آنها را به جنات نعیم وارد خواهد نمود.
دوم:سوره یونس آیه 9: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمَانِهِمْ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ:در این آیه جنات نعیم مزد و پاداش مومنین و نیكوكارانی است كه به سبب داشتن ایمان خالص، لایق هدایت خاص الهی شده و جایگاهشان در چنین بهشتی است .
سوم: سوره حج آیه 56: الْمُلْكُ یَوْمَئِذٍ لِّلَّهِ یَحْكُمُ بَیْنَهُمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ:این آیه برای كسانی كه قصد بندگی خالص و ناب برای ذات حضرتش را دارند بسیار تاثیر گذار است زیرا در ابتدای آیه می فرماید:پادشاهی و فرمانروایی در روز حشر از اوست و حضرتش در میان بندگان داوری می كند و هركه را كه دارای ایمان و كردار پسندیده باشد بهشت نعیم ارزانی می دارد.
چهارم: سوره شعراء آیه 85: وَاجْعَلْنِی مِن وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِیمِ : در احتجاج و گفتگویی كه بین حضرت ابراهیم و عمویش آذرو قومش درمی گیرد، حضرت ابراهیم می فرماید: بارخدایا مرا از دارندگان بهشت نعیم قرار بده.
پنجم: سوره لقمان آیه 8: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِیمِ - خَالِدِینَ فِیهَا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا در این مورد نیز بهشت نعیم به مومنین و نیكوكاران تعلق گرفته است اما دو قید اضافی در آن وجود دارد اول اینكه این افراد در بهشت خالد و جاودانه هستند و این تاكید موكد است زیرا كسی كه وارد بهشت می شود از آن هیچگاه خارج نمی شوند اما شاید این سوال بوجود بیاید كه تا چه زمانی این افراد در بهشت خواهند ماند كه عبارت خالدین فیها زمان ابدی را معرفی می كند. و دوم اینكه هرآنچه خداوند توسط پیامبران به مردم وعده داده است تحقق پذیرفته و وعده الهی حق است .
ششم: سوره صافات آیه 43: فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ: در توصیف بندگانی كه توسط حضرت دوست خالص و پاك شده اند، وعده بهشت نعیم داده شده كه بر سریرها در برابر همدیگر [مىنشینند] با جامى از باده ناب پیرامونشان به گردش درمىآیند [بادهاى] سختسپید كه نوشندگان را لذتى [خاص] مىدهد نه در آن فساد عقل است و نه ایشان از آن به بدمستى [و فرسودگى] مىافتند و نزدشان [دلبرانى] فروهشتهنگاه و فراخدیده باشند (ترجمه آیات 44 تا 48 همین سوره).
هفتم و هشتم: سوره واقعه آیه 12: فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ ، و آیه 89: فَرَوْحٌ وَرَیْحَانٌ وَجَنَّةُ نَعِیمٍ : در هردو مورد بهشت نعیم پاداش مقربین ذكر شده است. در این سوره ابتدا مردم را به سه گروه اصحاب یمین و اصحاب شمال و اصحاب مقربون تقسیم می كند و در توصیف مقربین و تعریف آن می فرماید كه مقربین كسانی هستند كه در كارهای خیر از همدیگر سبقت می گیرند كه در اینجا علاوه بر بهشت نعیم دو چیز دیگر به این گروه داده می شود و آن روح و ریحان است كه آسایش و راحتی خاص می باشد زیرا در تمام اقسام ذكر شده آسایش و راحتی وجود دارد اما در اینجا علت ذكر این دو صفت (روح و ریحان)، حالت خاص می باشد.
نهم: سوره قلم آیه 34: إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ:بهشت نعیم برای متقین رقم زده شده است كه از جانب پروردگارشان به آنان عطا شده است.
دهم:سوره معارج آیه 38: أَیَطْمَعُ كُلُّ امْرِئٍ مِّنْهُمْ أَن یُدْخَلَ جَنَّةَ نَعِیمٍ:در این آیه به كسانی كه جزء نمازگزاران و مومنین نیستند، این پیام را می دهد كه هیچگونه چشم طمع به جنات نعیم نداشته باشید زیرا كه آنجا مكانی است برای همان كسانى كه بر نمازشان پایدارى مىكنندو كسانى كه روز جزا را باور دارندو آنان كه از عذاب پروردگارشان بیمناكند و كسانى كه بر نمازشان مداومت مىورزند آنها هستند كه در باغهایى [از بهشت] گرامى خواهند بود (ترجمه آیات در همین سوره)
یازدهم: سوره انفطار آیه 13: إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ: در بهشت نعیم فقط خوبان راه دارند و این آیه عام است و تمام كسانی كه در بالا ذكر كردیم جزء ابرار و نیكان و خوبان هستند .
دوازدهم: سوره مطففین آیه 22: إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ: این ایه دقیقا مانند آیه 13 انفطار است اما در اینجا این افراد را معرفی می كند: براستى نیكوكاران در نعیم [الهى] خواهند بود و از چهرههایشان طراوت نعمت [بهشت] را درمىیابى.
[align=center][/align]
جنت عدن:
كلمه عدن مصدر و به معنای اقامت و استواری است یعنی در جایی ماندگار شدن و جنات عدن به بهشتهایی اطلاق می شود كه دارای استواری و ایمنی و ازبین نرفتنی باشد.
عدن در قلب و وسط بهشتهای دیگر قرار دارد (بهترین و مهمترین و عزیزترین مكان ).
طبق روایات رسیده از پیامبر اكرم(ص) اینگونه استنباط می شود كه جایگاه پیامبران و صدیقان و شهیدان در این بهشت است و كسانی كه محب علی(ع) و خاندان پاك ایشان می باشند در چنین بهشتی جای دارند.
اما اهمیت این بهشت در چیست كه برترین بهشت شناخته شده است؟ جواب این سوال را با آیه درخشان و حیرت آور بیان می كنم:در سوره توبه آیه 72: وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ: در جنات عدن چنین اوصافی وجود دارد : رضوان و خشنودی خدا و این خشنودی، بزرگ بلكه بزرگتر از هرچیزی است كه در تصور آیدو خشنودی خدا ، پیروزی بزرگ است و این فوز و پیروزی همان وصل است .
یعنی عاشق حق هنگامی به وصل دوست می رسد به بزرگترین فوز عالم میرسد و در آنجا،رضایت و خشنودی را در آغوش می گیرد و توصیف این حالت به هیچ زبانی نمی گنجد و این صحنه بدیع در جنات عدن اتفاق می افتد.
این كلمه 11 بار در قرآن ذكر شده است كه عبارتند از :
اول: سوره توبه آیه 72: وَعَدَ اللّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاكِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ : چند نكته در این آیه وجود دارد . اول اینكه مومنین (مرد و زن) در بهشتهای در شان خویش مسقر می شوند كه نشانه عمومی آن جاری بودن نهر در پای درختان انجاست .دوم تحقق وعده الهی است كه تخلف ناپذیر است . سوم مساكن و جایگاههای نیكو و پاكیزه ای كه متعلق به پاكیزان است و در عدن قرار دارد كه توضیح آن سطور بالا عنوان شد.
دوم: سوره رعد آیه 23: جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ وَالمَلاَئِكَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِم مِّن كُلِّ بَابٍ-سَلاَمٌ عَلَیْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ:در این آیه سه گروه وارد عدن می شوند كه پدران ، همسران و فرزندان آنها می باشد البته باقید مهم (من صلح) یعنی دارای صلاحیت باشند و اعمال و كارهای پسندیده ای كرده باشند كه در شان چنین بهشتی باشند (البته این سه گروه تفسیر خاص دیگری دارد كه به نظر منظور افراد خاصی می باشند كه باید در آیاتی همچون مباهله و طهارت آنرا جستجو كرد)این افراد بعد از ورود به بهشت ، با فرشتگانی روبه رو می شوند كه دو سخن مهم دارند اولا: به این گروه درود باش می گویند و ورودشان را خوشامد گفته و به آنها می گویند: علت این شان و عظمت شما این است كه صبر پیشه كرده اید ( اگر در تاریخ رجوع كنیم خواهیم دید كه پیامبر به چه كسی توصیه صبر نمود و اهل بیت برای احیای دین پیامبر چه مرارتهایی را تحمل كرده و در این را صبر ورزیده تا شهید شدند) ثانیا: این مكان مكان ابدی و بهترین عاقبت رقم زده شده برای اینان است.
سوم: سوره نحل آیه 31: جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ لَهُمْ فِیهَا مَا یَشَآؤُونَ كَذَلِكَ یَجْزِی اللّهُ الْمُتَّقِینَ-الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِكَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْكُمُ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ:در این آیه عدن پاداش متقین است همان كسانی كه زمان تحویل امانت جان به ملائك قبض روح ، شاد بودند زیرا كه امانت الهی را پاك و طیب به صاحبش پس دادند لذا در آن هنگام ملائك به آنها سلام می دهند و می گویند : به خاطر كارهای نیكی كه كرده اید وارد بهشت عدن شوید.
چهارم: سوره كهف آیه 18: أُوْلَئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَیَلْبَسُونَ ثِیَابًا خُضْرًا مِّن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَّكِئِینَ فِیهَا عَلَى الْأَرَائِكِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقًا: در این آیه اشاره به زیور الات و پوشاك متقین، در بهشت عدن دارد به نحوی كه آنها ،غرق در انواعو اقسام طلاجات و زیورلات شده و لباسهایی از بهترین ابریشم برتن نموده و بر تختهای مجلل خویش تكیه می دهند ، آری این بهترین جزاء و نیكو مكانی است.
پنجم: سوره مریم آیه 61: جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّهُ كَانَ وَعْدُهُ مَأْتِیًّا:در این آیه، جنات عدن پاداش بندگانی عنوان شده كه به حضرت دوست و غیب او ، ایمان دارند و این وعدگاه حق به آنهاست كه عطا شده است.
ششم:سوره طه آیه 76: جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَذَلِكَ جَزَاء مَن تَزَكَّى: در این آیه، عدن پاداش كسانی است كه خویشتن را تزكیه كرده و دل و جانشان فقط برای حضرت احدیت بوده و جانشان را از هر غیری پاك نموده اند
هفتم: سوره فاطر آیه 33: جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِیهَا حَرِیرٌ: این آیه مانند مورد چهارم است.
هشتم: سوره ص آیه 50: جَنَّاتِ عَدْنٍ مُّفَتَّحَةً لَّهُمُ الْأَبْوَابُ-مُتَّكِئِینَ فِیهَا یَدْعُونَ فِیهَا بِفَاكِهَةٍ كَثِیرَةٍ وَشَرَابٍ-وَعِندَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ أَتْرَابٌ: در این آیه، به نوع لذات دنیوی موجود در آنجا اشاره دارد و انان بهترین نوشیدنی ها و خودنیها و زنان بكر و زیبا روی می باشد.
نهم: سوره غافر آیه 8: رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدتَّهُم وَمَن صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَكِیمُ:این آیه، دقیقا مانند مورد دوم است.
دهم: سوره صف آیه 61: یَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَیُدْخِلْكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاكِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ: در این آیه موردی كه مهم است و در موارد دیگر ذكر نشد عبارت فوز و پیروزی بزرگ است كه در مساكن پاك به این افراد عطا می شود و هیچ پیروزی بزرگتر از وصل به حضرتش نیست و ما در شان توضیح این مورد نیستیم.
یازدهم: سوره بینه آیه 8: جَزَاؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا رَّضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِیَ رَبَّهُ:در این آیه، جزاء و پاداش را جنات عدن معرفی می كند و در ادامه می فرناید : این بخاطر رضایتی است كه خدای تعالی از این افراد دارد و این خشنودی مانند مورد دهم به نكاتی اشاره دارد كه فقط باید به قوای درونی انرا درك نمود و برای فهمش از ذوات عالیه استمداد جست.
جنت دارالسلام
دار السلام به معنای مكان و خانه سلامت و ایمنی است و هر نعمت و جذابیتی كه در خیال گنجد، در این بهشت یافت می شود زیرا در اینجا سلامت و ایمنی و راحتی بطور كامل، برای بندگان نیك خدا فراهم شده است. دارالسلام به معناى آن محلى است كه در آن هیچ آفتى از قبیل مرگ ، مرض و فقر و هیچ عدم و فقدانى دیگر و هیچ غم و اندوهى آن افراد را تهدید نمى كند، و چنین محلى همان بهشت موعود است و جز آن نمى تواند باشد.
این بهشت دوبار در قران ذكر شده است:
اول:سوره انعام آیه 127: لَهُمْ دَارُ السَّلاَمِ عِندَ رَبِّهِمْ وَهُوَ وَلِیُّهُمْ بِمَا كَانُواْ یَعْمَلُونَ: حضرت علامه در توضیح این آیه می فرماید: دارالسلام به معناى آن محلى است كه در آن هیچ آفتى از قبیل مرگ ، مرض و فقر و هیچ عدم و فقدانى دیگر و هیچ غم و اندوهى واردین را تهدید نمى كند، و چنین محلى همان بهشت موعود است و جز آن نمى تواند باشد، مخصوصا بعد از آنكه مقید به قید(عند ربهم) شده است. اولیاى خدا در همین دنیا هم وعده بهشت و دارالسلام را كه خداوند به آنان داده احساس مى كنند، یعنى دنیا هم براى آنان دارالسلام است ، براى اینكه اینگونه افراد كسى را جز خداوند مالك نمى دانند، و در نتیجه مالك چیزى نیستند تا بترسند روزى از دستشان برود و یا از فقدان و از دست دادنش اندوهگین شوند، همچنانكه خداى تعالى در حقشان فرموده :الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون و در فكر هیچ چیزى جز پروردگار خود نیستند، و زندگیشان همه در خلوت با او مى گذرد، به همین جهت ایشان در همین دنیا هم كه هستند در دارالسلاماند، و خداوند ولى ایشان است و آنان را در مسیر زندگى به نور هدایت سیر مى دهد همان نورى كه از دلهایشان تابیده چشم عبرت بینشان را روشن ساخته است.
دوم:سوره یونس آیه 25: وَاللّهُ یَدْعُو إِلَى دَارِ السَّلاَمِ وَیَهْدِی مَن یَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ:در این آیه اثبات می شود كه هركسی كه لایق هدایت الهی شود مكان و ماوای او دار السلام است.
جنت دار الخلد:
منزلگاه همیشكی برای مومنین و نیكوكاران است و یكبار در قرآن ذكر شده است.
سوره فصلت آیه 28 : قُلْ أَذَلِكَ خَیْرٌ أَمْ جَنَّةُ الْخُلْدِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ كَانَتْ لَهُمْ جَزَاء وَمَصِیرًا.
جنت دارالمقام:این منزلگاه نیز یكبار در قران ذكر شده و آن سوره فاطر آیه 35: الَّذِی أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَةِ مِن فَضْلِهِ لَا یَمَسُّنَا فِیهَا نَصَبٌ وَلَا یَمَسُّنَا فِیهَا لُغُوبٌ است كه بدی و لغو از آن دور است.[/size]
طبقات بهشت ودرجات آن ابواب و اقسام جنت
طبق آیاتی كه بعدا ذكر می شود برای جنت 8 باب یا نوع ذكر شده كه عبارتنداز:
اول:جنت فردوس
دوم:جنت عالیه
سوم جنت نعیم
چهارم:جنت عدن
پنجم:جنت دارالسلام
ششم:جنت دارالخلد
هفتم:جنت الماوی
هشتم: جنت دارالمقام
البته در ذكر اقسام جنت مختصر اختلافی بین بزرگان و مفسران است كه مدخلیتی برای بحث ما ندارد.
جنت فردوس:
فردوس به معنای بالای بهشت، خلود و همیشگی و بستان آمده است. اما اینكه چه جور كلمه ای است مورد اختلاف لغت شناسان است:
بعضی این كلمه را رومی و به معنای بستان ترجمه كرده اند.
بعضی این كلمه را سریانی و به معنای تاكستان و باغ انگور ترجمه كرده اند. و اصلش را فرداس می دانند.
بعضی این كلمه را حبشی و بعضی نیز عربی میدانند اما فصل مشترك همه این است كه در این باغ انگور فراوان موجود است.
از رسول خدا(ص)نقل است كه فردوس را بالاترین درجه بهشت می دانند كه چشمه های چهارگانه(كوثر، رنجبیل، سلسبیل و كافور) از اینجا می جوشد و مكان استقرار چهار تن از متقین یعنی ابوذر، سلمان، مقدادو عمار است ( و البته رهروان این بزرگان )
این كلمه دوبار در قرآن ذكر شده است:
اول: سوره كهف آیه 107 : إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا در این آیه جایگاه و منزل مومنین و نیكوكاران، در فردوس معین شده است.
دوم: سوره مومنون آیه 11: الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ در اینجا بعداز اینكه صفات مومنین واقعی بیان می شود مژده و وعده می دهد كه اینان وارثان و دارندگان فردوس هستند.
جنت عالیه:
این كلمه به معنای بلند مرتبه، بهترین مكان و بهشتى است كه داراى مقامى عالى است ، و انسان در آن بهشت لذاتى دارد، كه نه چشمى دیده و نه گوشى شنیده باشد، و نه بر قلب كسى خطور كرده باشد.
این كلمه دوبار در قرآن ذكر شده است:
اول:سوره الحاقه آیه 23: فَهُوَ فى عِیشةٍ رَّاضِیَةٍ(21) فى جَنَّةٍ عَالِیَةٍ(22) قُطوفُهَا دَانِیَةٌ(23) كلُوا وَ اشرَبُوا هَنِیئَا بِمَا أَسلَفْتُمْ فى الاَیَّامِ الخَْالِیَةِ(24): در این آیات صفات اصحاب یمین ذكر شده و آنان كسانی هستند كه نامه اعمالشان را در دست راست دارند و پاداششان بهشت عالیه است و آنجا مكانی است كه زندگی به بهترین وجه رضایتمندی وجوددارد و از اوصافش می توان این موارد را ذكر كرد كه میوه های این بهشت ،همیشه در دسترس است و به سهولت می توان از آن استفاده كرد و خوردن و نوشیدن در آنجا هنیئ و مبارك و گوارا است و هیچگاه حالت تهوع و خستگی از آن بوجود نمی آید.
دوم: سوره غاشیه آیه 10: فِی جَنَّةٍ عَالِیَةٍ : در اینجا حالت و صفات مومنین در روز حشر را بیان می كند كه صورتشان شاداب و خندان است به خاطر سعی و تلاشی كه در جهت رضایت خدا بكار برده اند، پاداششان بهشت عالیه است كه برای آن 6 صفت ذكر كرده اند كه عبارتند از: سخن بیهوده در آنجا نمی شنوند، چشمه ها روان ، تختها و اورنگهای بس بزرگ بری نشستن، جامهای چیده شده و پراز نوشیدنی گوارا،بالشتهای چیده شده برای تكیه دادن و لذت بردن و فرشهای زر باف كه در صحن آنجا گسترده شده است ( ترجمه آیات 11 تا 16 همین سوره).
جنت نعیم:
این كلمه به معنای نعمت و سرخوشی است و هر چیزی كه بتواند خیال آدمی را از هر گونه نگرانی بدور كند.
كلمه مورد نظر ما در قرآن 12 بار تكرار شده و وعدگاه مومنین و نیكوكاران و ابرار می باشد كه آیات و مصادیق آن عبارتند از:
اول: سوره مائده آیه 65: وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ آمَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلأدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ: در این آیه جنات نعیم وعدگاهی است برای یهودیان و مسیحیان كه اگر به دین خالط كه همان دین اسلام است ایمان بیاورند و خداترس شوند، در نتیجه خداوند نیز گناهان سابقشان را آمرزیده و آنها را به جنات نعیم وارد خواهد نمود.
دوم:سوره یونس آیه 9: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمَانِهِمْ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ:در این آیه جنات نعیم مزد و پاداش مومنین و نیكوكارانی است كه به سبب داشتن ایمان خالص، لایق هدایت خاص الهی شده و جایگاهشان در چنین بهشتی است .
سوم: سوره حج آیه 56: الْمُلْكُ یَوْمَئِذٍ لِّلَّهِ یَحْكُمُ بَیْنَهُمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ:این آیه برای كسانی كه قصد بندگی خالص و ناب برای ذات حضرتش را دارند بسیار تاثیر گذار است زیرا در ابتدای آیه می فرماید:پادشاهی و فرمانروایی در روز حشر از اوست و حضرتش در میان بندگان داوری می كند و هركه را كه دارای ایمان و كردار پسندیده باشد بهشت نعیم ارزانی می دارد.
چهارم: سوره شعراء آیه 85: وَاجْعَلْنِی مِن وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِیمِ : در احتجاج و گفتگویی كه بین حضرت ابراهیم و عمویش آذرو قومش درمی گیرد، حضرت ابراهیم می فرماید: بارخدایا مرا از دارندگان بهشت نعیم قرار بده.
پنجم: سوره لقمان آیه 8: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِیمِ - خَالِدِینَ فِیهَا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا در این مورد نیز بهشت نعیم به مومنین و نیكوكاران تعلق گرفته است اما دو قید اضافی در آن وجود دارد اول اینكه این افراد در بهشت خالد و جاودانه هستند و این تاكید موكد است زیرا كسی كه وارد بهشت می شود از آن هیچگاه خارج نمی شوند اما شاید این سوال بوجود بیاید كه تا چه زمانی این افراد در بهشت خواهند ماند كه عبارت خالدین فیها زمان ابدی را معرفی می كند. و دوم اینكه هرآنچه خداوند توسط پیامبران به مردم وعده داده است تحقق پذیرفته و وعده الهی حق است .
ششم: سوره صافات آیه 43: فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ: در توصیف بندگانی كه توسط حضرت دوست خالص و پاك شده اند، وعده بهشت نعیم داده شده كه بر سریرها در برابر همدیگر [مىنشینند] با جامى از باده ناب پیرامونشان به گردش درمىآیند [بادهاى] سختسپید كه نوشندگان را لذتى [خاص] مىدهد نه در آن فساد عقل است و نه ایشان از آن به بدمستى [و فرسودگى] مىافتند و نزدشان [دلبرانى] فروهشتهنگاه و فراخدیده باشند (ترجمه آیات 44 تا 48 همین سوره).
هفتم و هشتم: سوره واقعه آیه 12: فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ ، و آیه 89: فَرَوْحٌ وَرَیْحَانٌ وَجَنَّةُ نَعِیمٍ : در هردو مورد بهشت نعیم پاداش مقربین ذكر شده است. در این سوره ابتدا مردم را به سه گروه اصحاب یمین و اصحاب شمال و اصحاب مقربون تقسیم می كند و در توصیف مقربین و تعریف آن می فرماید كه مقربین كسانی هستند كه در كارهای خیر از همدیگر سبقت می گیرند كه در اینجا علاوه بر بهشت نعیم دو چیز دیگر به این گروه داده می شود و آن روح و ریحان است كه آسایش و راحتی خاص می باشد زیرا در تمام اقسام ذكر شده آسایش و راحتی وجود دارد اما در اینجا علت ذكر این دو صفت (روح و ریحان)، حالت خاص می باشد.
نهم: سوره قلم آیه 34: إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ:بهشت نعیم برای متقین رقم زده شده است كه از جانب پروردگارشان به آنان عطا شده است.
دهم:سوره معارج آیه 38: أَیَطْمَعُ كُلُّ امْرِئٍ مِّنْهُمْ أَن یُدْخَلَ جَنَّةَ نَعِیمٍ:در این آیه به كسانی كه جزء نمازگزاران و مومنین نیستند، این پیام را می دهد كه هیچگونه چشم طمع به جنات نعیم نداشته باشید زیرا كه آنجا مكانی است برای همان كسانى كه بر نمازشان پایدارى مىكنندو كسانى كه روز جزا را باور دارندو آنان كه از عذاب پروردگارشان بیمناكند و كسانى كه بر نمازشان مداومت مىورزند آنها هستند كه در باغهایى [از بهشت] گرامى خواهند بود (ترجمه آیات در همین سوره)
یازدهم: سوره انفطار آیه 13: إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ: در بهشت نعیم فقط خوبان راه دارند و این آیه عام است و تمام كسانی كه در بالا ذكر كردیم جزء ابرار و نیكان و خوبان هستند .
دوازدهم: سوره مطففین آیه 22: إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ: این ایه دقیقا مانند آیه 13 انفطار است اما در اینجا این افراد را معرفی می كند: براستى نیكوكاران در نعیم [الهى] خواهند بود و از چهرههایشان طراوت نعمت [بهشت] را درمىیابى.
[align=center][/align]
جنت عدن:
كلمه عدن مصدر و به معنای اقامت و استواری است یعنی در جایی ماندگار شدن و جنات عدن به بهشتهایی اطلاق می شود كه دارای استواری و ایمنی و ازبین نرفتنی باشد.
عدن در قلب و وسط بهشتهای دیگر قرار دارد (بهترین و مهمترین و عزیزترین مكان ).
طبق روایات رسیده از پیامبر اكرم(ص) اینگونه استنباط می شود كه جایگاه پیامبران و صدیقان و شهیدان در این بهشت است و كسانی كه محب علی(ع) و خاندان پاك ایشان می باشند در چنین بهشتی جای دارند.
اما اهمیت این بهشت در چیست كه برترین بهشت شناخته شده است؟ جواب این سوال را با آیه درخشان و حیرت آور بیان می كنم:در سوره توبه آیه 72: وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ: در جنات عدن چنین اوصافی وجود دارد : رضوان و خشنودی خدا و این خشنودی، بزرگ بلكه بزرگتر از هرچیزی است كه در تصور آیدو خشنودی خدا ، پیروزی بزرگ است و این فوز و پیروزی همان وصل است .
یعنی عاشق حق هنگامی به وصل دوست می رسد به بزرگترین فوز عالم میرسد و در آنجا،رضایت و خشنودی را در آغوش می گیرد و توصیف این حالت به هیچ زبانی نمی گنجد و این صحنه بدیع در جنات عدن اتفاق می افتد.
این كلمه 11 بار در قرآن ذكر شده است كه عبارتند از :
اول: سوره توبه آیه 72: وَعَدَ اللّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاكِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ : چند نكته در این آیه وجود دارد . اول اینكه مومنین (مرد و زن) در بهشتهای در شان خویش مسقر می شوند كه نشانه عمومی آن جاری بودن نهر در پای درختان انجاست .دوم تحقق وعده الهی است كه تخلف ناپذیر است . سوم مساكن و جایگاههای نیكو و پاكیزه ای كه متعلق به پاكیزان است و در عدن قرار دارد كه توضیح آن سطور بالا عنوان شد.
دوم: سوره رعد آیه 23: جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ وَالمَلاَئِكَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِم مِّن كُلِّ بَابٍ-سَلاَمٌ عَلَیْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ:در این آیه سه گروه وارد عدن می شوند كه پدران ، همسران و فرزندان آنها می باشد البته باقید مهم (من صلح) یعنی دارای صلاحیت باشند و اعمال و كارهای پسندیده ای كرده باشند كه در شان چنین بهشتی باشند (البته این سه گروه تفسیر خاص دیگری دارد كه به نظر منظور افراد خاصی می باشند كه باید در آیاتی همچون مباهله و طهارت آنرا جستجو كرد)این افراد بعد از ورود به بهشت ، با فرشتگانی روبه رو می شوند كه دو سخن مهم دارند اولا: به این گروه درود باش می گویند و ورودشان را خوشامد گفته و به آنها می گویند: علت این شان و عظمت شما این است كه صبر پیشه كرده اید ( اگر در تاریخ رجوع كنیم خواهیم دید كه پیامبر به چه كسی توصیه صبر نمود و اهل بیت برای احیای دین پیامبر چه مرارتهایی را تحمل كرده و در این را صبر ورزیده تا شهید شدند) ثانیا: این مكان مكان ابدی و بهترین عاقبت رقم زده شده برای اینان است.
سوم: سوره نحل آیه 31: جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ لَهُمْ فِیهَا مَا یَشَآؤُونَ كَذَلِكَ یَجْزِی اللّهُ الْمُتَّقِینَ-الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِكَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْكُمُ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ:در این آیه عدن پاداش متقین است همان كسانی كه زمان تحویل امانت جان به ملائك قبض روح ، شاد بودند زیرا كه امانت الهی را پاك و طیب به صاحبش پس دادند لذا در آن هنگام ملائك به آنها سلام می دهند و می گویند : به خاطر كارهای نیكی كه كرده اید وارد بهشت عدن شوید.
چهارم: سوره كهف آیه 18: أُوْلَئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَیَلْبَسُونَ ثِیَابًا خُضْرًا مِّن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَّكِئِینَ فِیهَا عَلَى الْأَرَائِكِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقًا: در این آیه اشاره به زیور الات و پوشاك متقین، در بهشت عدن دارد به نحوی كه آنها ،غرق در انواعو اقسام طلاجات و زیورلات شده و لباسهایی از بهترین ابریشم برتن نموده و بر تختهای مجلل خویش تكیه می دهند ، آری این بهترین جزاء و نیكو مكانی است.
پنجم: سوره مریم آیه 61: جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّهُ كَانَ وَعْدُهُ مَأْتِیًّا:در این آیه، جنات عدن پاداش بندگانی عنوان شده كه به حضرت دوست و غیب او ، ایمان دارند و این وعدگاه حق به آنهاست كه عطا شده است.
ششم:سوره طه آیه 76: جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَذَلِكَ جَزَاء مَن تَزَكَّى: در این آیه، عدن پاداش كسانی است كه خویشتن را تزكیه كرده و دل و جانشان فقط برای حضرت احدیت بوده و جانشان را از هر غیری پاك نموده اند
هفتم: سوره فاطر آیه 33: جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِیهَا حَرِیرٌ: این آیه مانند مورد چهارم است.
هشتم: سوره ص آیه 50: جَنَّاتِ عَدْنٍ مُّفَتَّحَةً لَّهُمُ الْأَبْوَابُ-مُتَّكِئِینَ فِیهَا یَدْعُونَ فِیهَا بِفَاكِهَةٍ كَثِیرَةٍ وَشَرَابٍ-وَعِندَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ أَتْرَابٌ: در این آیه، به نوع لذات دنیوی موجود در آنجا اشاره دارد و انان بهترین نوشیدنی ها و خودنیها و زنان بكر و زیبا روی می باشد.
نهم: سوره غافر آیه 8: رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدتَّهُم وَمَن صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَكِیمُ:این آیه، دقیقا مانند مورد دوم است.
دهم: سوره صف آیه 61: یَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَیُدْخِلْكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاكِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ: در این آیه موردی كه مهم است و در موارد دیگر ذكر نشد عبارت فوز و پیروزی بزرگ است كه در مساكن پاك به این افراد عطا می شود و هیچ پیروزی بزرگتر از وصل به حضرتش نیست و ما در شان توضیح این مورد نیستیم.
یازدهم: سوره بینه آیه 8: جَزَاؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا رَّضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِیَ رَبَّهُ:در این آیه، جزاء و پاداش را جنات عدن معرفی می كند و در ادامه می فرناید : این بخاطر رضایتی است كه خدای تعالی از این افراد دارد و این خشنودی مانند مورد دهم به نكاتی اشاره دارد كه فقط باید به قوای درونی انرا درك نمود و برای فهمش از ذوات عالیه استمداد جست.
جنت دارالسلام
دار السلام به معنای مكان و خانه سلامت و ایمنی است و هر نعمت و جذابیتی كه در خیال گنجد، در این بهشت یافت می شود زیرا در اینجا سلامت و ایمنی و راحتی بطور كامل، برای بندگان نیك خدا فراهم شده است. دارالسلام به معناى آن محلى است كه در آن هیچ آفتى از قبیل مرگ ، مرض و فقر و هیچ عدم و فقدانى دیگر و هیچ غم و اندوهى آن افراد را تهدید نمى كند، و چنین محلى همان بهشت موعود است و جز آن نمى تواند باشد.
این بهشت دوبار در قران ذكر شده است:
اول:سوره انعام آیه 127: لَهُمْ دَارُ السَّلاَمِ عِندَ رَبِّهِمْ وَهُوَ وَلِیُّهُمْ بِمَا كَانُواْ یَعْمَلُونَ: حضرت علامه در توضیح این آیه می فرماید: دارالسلام به معناى آن محلى است كه در آن هیچ آفتى از قبیل مرگ ، مرض و فقر و هیچ عدم و فقدانى دیگر و هیچ غم و اندوهى واردین را تهدید نمى كند، و چنین محلى همان بهشت موعود است و جز آن نمى تواند باشد، مخصوصا بعد از آنكه مقید به قید(عند ربهم) شده است. اولیاى خدا در همین دنیا هم وعده بهشت و دارالسلام را كه خداوند به آنان داده احساس مى كنند، یعنى دنیا هم براى آنان دارالسلام است ، براى اینكه اینگونه افراد كسى را جز خداوند مالك نمى دانند، و در نتیجه مالك چیزى نیستند تا بترسند روزى از دستشان برود و یا از فقدان و از دست دادنش اندوهگین شوند، همچنانكه خداى تعالى در حقشان فرموده :الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون و در فكر هیچ چیزى جز پروردگار خود نیستند، و زندگیشان همه در خلوت با او مى گذرد، به همین جهت ایشان در همین دنیا هم كه هستند در دارالسلاماند، و خداوند ولى ایشان است و آنان را در مسیر زندگى به نور هدایت سیر مى دهد همان نورى كه از دلهایشان تابیده چشم عبرت بینشان را روشن ساخته است.
دوم:سوره یونس آیه 25: وَاللّهُ یَدْعُو إِلَى دَارِ السَّلاَمِ وَیَهْدِی مَن یَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ:در این آیه اثبات می شود كه هركسی كه لایق هدایت الهی شود مكان و ماوای او دار السلام است.
جنت دار الخلد:
منزلگاه همیشكی برای مومنین و نیكوكاران است و یكبار در قرآن ذكر شده است.
سوره فصلت آیه 28 : قُلْ أَذَلِكَ خَیْرٌ أَمْ جَنَّةُ الْخُلْدِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ كَانَتْ لَهُمْ جَزَاء وَمَصِیرًا.
جنت دارالمقام:این منزلگاه نیز یكبار در قران ذكر شده و آن سوره فاطر آیه 35: الَّذِی أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَةِ مِن فَضْلِهِ لَا یَمَسُّنَا فِیهَا نَصَبٌ وَلَا یَمَسُّنَا فِیهَا لُغُوبٌ است كه بدی و لغو از آن دور است.[/size]
+ نوشته شده در سه شنبه ۱۳۹۵/۰۲/۲۸ ساعت 22:22 توسط ناصر میم ملکی
|