بازنشسته ای از ملکان

آداب سخن گفتن در فرهنگ دین

در کتاب "آيين گفتگو در فرهنگ دين" آداب زیر برای سخن گفتن بیان شده است:

• 1. سخن حق بگویید و با سخن خود حق را برملا سازید.
• 2. از روی علم و آگاهی سخن گفته و هیچگاه بدون تأمل کافی حرف نزنید: به آثار و پیامدهای حرفهای خود توجه کنید.
• 3. شمرده، بدون عجله و با صدای ملایم حرف بزنید.
• 4. سنجیده و بجا سخن گویید (سنجیده گویی) و حرف بیهوده (لغو) نزنید.
• 5. سعی کنید تنها به هنگام ضرورت صحبت کنید. (کم گویی)
• 6. مختصر و مفید سخن گویید. (آفه الکلام الاطاله)
• 7. در نقل سخنان، امانت را رعایت کنید.
• 8. در مورد اموری که به شما مربوط نیست، حرفی نزنید.
• 9. هرگز به گناه تکلم نکنید. (دروغ، غیبت، تهمت، تمسخر، شایعه، افشای سر، هتک حرمت، عیب جویی، دشنام، تحقیر، سخنان نیش دار و اختلاف افکنی)
• 10. در وقت خشم و هیجان، در امور مهم سخن نگویید.
• 11. هرگز الفاظ و جملات زشت و ناپسند بر زبان جاری نکنید.
• 12. در سخن گفتن حیا را رعایت کنید.
• 13. سطح درک مخاطبان را رعایت کنید.
• 14. در بین صحبت دیگران، حرف نزنید. (شنونده خوبی باشید.)
• 15. بکوشید تا سخنان شما همراه با تشویق دیگران باشد.
• 16. با سخنان خود، خوبی ها را به اطرافیان تلقین کنید.
• 17. نکات مثبت شخصیت افراد را یادآوری کنید.
• 18. در نقل لطیفه ها و سخنان خنده دار افراط نکنید و اگر قصد شوخی دارید، مخاطب را از جدی نبودن سخن خود آگاه کنید.
• 19. بهتر است در وقت صحبت، چهره ای متبسم داشته باشید.
• 20. بهتر است در بیان نقاط ضعف دیگران از کنایه استفاده کنید.
• 21. هیچگاه بی دلیل کسی را با حرفهایتان نترسانید.
• 22. در محاورات، فرهنگ مخاطبین خود را در نظر بگیرید.^[۱]
• 23. صادقانه و از روی محبت صحبت کنید.
• 24. در وقت سخن گفتن، به حرکات فک و لب خود دقت کنید.^[۲]
• 25. حرکت دست و حالات چهره خود را با سخنانتان هماهنگ کنید.
• 26. وقتی با افراد بزرگتر از خود سخن می گویید، صدای خود را از صدای آنان بالاتر نبرید.
• 27. اشتیاق و آمادگی شنوندگان را برای شنیدن سخنانتان در نظر بگیرید.
• 28. شایسته است بدون آن که اظهار بزرگی کنید، سخناتان موجب هشدار و موعظه برای دیگران باشد.
• 29. سعی کنید سخنان شما، یاد خدا را در دل شنوندگان زنده کند و نیز سخنان خود را با نام خدا آغاز کنید.
• 30. از کلمات محترمانه بهره بگیرید. (عرض می کنم، خواهش می کنم، اختیار دارید و ضمیرهای جمع مانند: شما، ایشان و...)
• 31. حتی المقدور از سخنی که بار منفی دارد، خودداری کنید. (جملات تنفرآمیز، یأس آور، حاکی از شکایت و گله، انتقاد آمیز و سرزنش زا)
• 32. در غیر موارد لازم، از تکرار اظهارات خود بپرهیزید و در صورت نیاز، حرفتان را با بیانی رساتر تکرار کنید.
• 33. سعی کنید از جملات امری کمتر استفاده کنید و از زیاد بکاربردن ضمیر «من» بپرهیزید.
• 34. از آمیختن سخنان خود با اغراق و قسم زیاد خودداری کنید. در صورت نیاز، همراه با دلیل و برهان سخن گویید.
• 35. از بکارگیری کلمات و عبارات غیرمأنوس و ثقیل بپرهیزید.
• 36. سزاوار است سخنان شما، همیشه همراه با نقل کلام بزرگان دین و حکمت و حاوی نکات پندآموز باشد تا به رشد مخاطبان منجر شود.
• 37. دستور زبان فارسی را به خوبی فراگیرید و از بکار بردن الفاظ غربی بپرهیزید.^[۳]
• 38. در استفاده از کلمات با معانی مشترک، فهم شنونده را در نظر داشته باشید.
• 39. تکیه کلامهای زاید را با تمرین از سخنانتان حذف کنید. (بله ـ راستش ـ خوب ـ و...)
• 40. از پرخاشگری بپرهیزید و با سخن نرم با دیگران گفتگو کنید.
• 41. پیوسته در نظر داشته باشید که سخنان شما، حاکی از شخصیت و میزان عقل شماست. «اللسان میزان الانسان»^{[۴] [۵]}